અર્જુન મહાભારતનાં મુખ્ય પાત્રોમાંથી એક હતા. તે મહારાજ પાંડુ અને રાણી કુંતીનો ત્રીજો પુત્ર અને શ્રેષ્ઠ ધર્નુધારી હતા. તે દ્રોણાચાર્યના શ્રેષ્ઠ શિષ્ય હતા.અજ્ઞાત વાસમાં, જ્યારે પાંડવો તેમની ઓળખ છુપાવીને વિરાટ નગરમાં રહેતા હતા, ત્યારે વિરાટ શહેર પર દુર્યોધન દ્વારા હુમલો કરવામાં આવ્યો.
આવી સ્થિતિમાં અર્જુન બૃહન્નલાની આડમાં રાજકુમાર ઉત્તર સાથે કૌરવ સૈન્યનો સામનો કરવા ગયો. પાંડવોએ શમી ઝાડ પર તેમના શસ્ત્રો છુપાવ્યા હતા. યુદ્ધ પૂર્વે અર્જુન શસ્ત્રો મેળવવા ઝાડ તરફ ગયો. જ્યારે કૌરવોએ અર્જુનને રથ પર શમીના ઝાડ પર જતા જોયો, ત્યારે તેઓ અર્જુનના આગમનથી ડરતા હતા. ત્યારે દ્રોણાચાર્યએ પિતામહ ભીષ્મને કહ્યું – “ગંગાપુત્ર, જે સ્ત્રીના વેશમાં દેખાય છે, તે અર્જુન જેવો દેખાય છે.”
અર્જુનના નામનું વર્ણન:
અહીં અર્જુન રથને શમીના ઝાડ પર લઈ ગયો અને ઉત્તરને કહ્યું – “રાજકુમાર, મારી આજ્ઞાનું પાલન કરો, તમે જલ્દી ઝાડમાંથી ધનુષ્ય ઉતારો.” ઉત્તરને પાંચ ધનુષ દેખાયા. ઉત્તર પાંડવોના તે ધનુષો ઉતારીને અર્જુન સમક્ષ નીચે આવ્યો. અને અર્જુન સામે મૂક્યા. ત્યારે અર્જુને કહ્યું- “રાજકુમાર યે અર્જુનનો ગાંડિવ ધનુષ્ય છે.”
રાજકુમાર ઉત્તરએ અર્જુન (બૃહન્નલા) ને કહ્યું, જે વ્યંઢળ ના વેશમાં હતા, “જો આ ધનુષ પાંડવોનો છે, તો પાંડવો ક્યાં છે?” ત્યારે અર્જુને કહ્યું – “હું અર્જુન છું. ઉત્તર એ પૂછ્યું કે- મેં અર્જુનના ઘણા નામ સાંભળ્યા છે. જો તમે મને તે નામો અને કારણો જણાવશો તો હું તમારી વાત પર વિશ્વાસ કરીશ.” રાજકુમારનો જવાબ પૂછતાં, અર્જુને નીચે આપેલા નામોનો ઉલ્લેખ કર્યો –
ધનંજય – રાજસુય યજ્ઞ સમયે ઘણા રાજાઓ ને જીતવાને કારણે અર્જુનને આ નામ મળ્યું.
કપિધ્વજ – મહાવીર હનુમાન અર્જુનના રથના ધ્વજ પર બિરાજમાન હતા, તેથી તેનું નામ કપિધ્વજ રાખવામાં આવ્યું.
ગુડાકેશ – ‘ગુડા’ ને નિંદ્રા કહે છે. અર્જુને નિંદ્રા જીતી લીધી હતી, તેથી જ તેનું નામ પડ્યું.
પાર્થ – અર્જુનની માતા કુંતીનું બીજું નામ ‘પ્રૂથા’ હતું, તેથી તે પાર્થ કહેવાયો.
પરનતપ – જે પોતાના શત્રુઓને તાપ પહોંચાડવા માટે સક્ષમ છે તેને પરન્તપ કહે છે.
કૌંતેય – અર્જુનને કુંતીના નામ ને કારણે તેને કૌંતેય કહેવામાં આવે છે.
ભારત – અર્જુને ભરત રાજવંશમાં જન્મ લેવાને કારણે ભારત નામ પડ્યું.
કિરીટિ – પ્રાચીન સમયમાં રાક્ષસો પર વિજય મેળવ્યા પછી, ઇન્દ્રએ તેમને કિરીટ (મુકુટ) પહેરાવ્યો હતો, તેથી અર્જુનને આમ કહેવાય છે.
મહાબાહો – અજાન બાહુ હોવાને કારણે મહાબહો કહે છે.
ફાલ્ગુન – ફાલ્ગુન અને ફાલ્ગુનનો મહિનો: ઇન્દ્રનું નામ પણ છે. અર્જુન ઇન્દ્રનો પુત્ર છે. તેથી તેઓને ફાલ્ગુન પણ કહેવામાં આવે છે.
સવ્યસાચી – એટલે કે, જે વ્યક્તિ બંને હાથથી ધનુષનું સંધન કરી શકે છે, તેને દેવ માનવી સ્યાવસાચી કહેવાય છે.
ઉપરોક્ત સિવાય, અર્જુનનાં નીચેનાં નામ પણ છે:
જ્યારે સંઘર્ષમાં ઉતર્યો ત્યારે અર્જુન દુશ્મનોને જીત્યા વિના પાછો આવ્યો નહીં, તેથી તેનું નામ ‘વિજય’ છે.
તેનો રથ હંમેશાં સુવર્ણ અને સફેદ અશ્વો જોડેલા હોય છે, જેના કારણે તેનું નામ ‘શ્વેતવાહન’ છે.
યુદ્ધ કરતી વખતે તેઓ કોઈ ભયંકર કાર્ય કરતા નથી, તેથી જ તેઓને ‘બિભત્સુ’ કહેવામાં આવે છે.
દુર્જય ના દમન ને કારણે તેમને ‘જીષ્ણુ’ કહેવામાં આવે છે.
તેનું વાન શ્યામ અને ગૌર વચ્ચે હતું, તેથી જ તેને ‘કૃષ્ણ’ પણ કહેવામાં આવે છે.