આહૃલાદક્તા, શીતળતા, સ્નિગ્ધતા વગેરે ગુણોથી ભરપૂર અને સુમધુર તથા ફૂલોની રાણી તરીકે ઓળખતા ગુલાબને બધાજ ઓળખે છે. વનસ્પતિશાસ્ત્રમાં ગુલાબની દોઢસો જેટલી જાતો ‘રોઝા’ તરીકે ઓળખાય છે. આપણાં આયુર્વેદશાસ્ત્રના પ્રાચીન ગ્રંથો (ચરક-સુશ્રુત) માં ગુલાબનો સ્પષ્ટ ઉલ્લેખ મળતો નથી, પરંતુ પાછળના મધ્યકાલિન ગ્રંથોમાં જોવા મળે છે.
ગુલાબનું ઉત્પત્તિ સ્થાન ભારત નથી, એવું સ્પષ્ટ થાય છે, પરંતુ આજે તો ભારતમાં સર્વત્ર કલમ પદ્ધતિથી ગુલાબને ઉછેરવામાં આવે છે. બંગાળ, પટણા, ગાજીપુર, કાશ્મીર, પંજાબ, હરિયાણા, રાજસ્થાન, ગુજરાત, મહારાષ્ટ્ર વગેરે પ્રદેશોમાં તો તે સહેલાઈથી ઉછેરી શકાય છે.
આંખો બળતી હોય, લાલ રહેતી હોય, પાણી પડતું હોય, ખંજવાળ આવતી હોય, ભારે ભારે રહ્યાં કરતી હોય, આ બધી વિકૃતિઓમાં બંને આંખમાં ગુલાબજળના પાંચ પાંચ ટીપાં દિવસમાં ત્રણ વખત નાંખી દસ મિનિટ આંખો બંધ રાખી સૂતા રહેવું. ઉજાગરો થયો હોય, ખૂબ વાંચવાથી આંખો બળતી હોય તો, પણ આ પ્રમાણે કરવાથી આંખ હળવી અને નિરોગી બને છે.
ત્વચાની ખંજવાળ હોય, યોનિ પ્રદેશની ખંજવાળ હોય, હાથ-પગના તળિયા બળતા હોય, આંખમાં ખંજવાળ હોય તો ગુલાબજળ નો પ્રયોગ કરવો અવશ્ય લાભદાયક સાબિત થશે. રાત્રે બે થી ત્રણ ગુલાબની સૂકી પાંદડીઓ ખૂબ મસળી અડધા ગ્લાસ પાણીમાં પલાળી રાખો. સવારે આ પાણીમાં ફરી એ પાંદડીઓને ખૂબ મસળી કપડાંથી ગાળીને આ પાણી પી જવું. રુચિ પ્રમાણે તેમાં સાકર અથવા મધ નાંખી શકાય. આ પાણી પીવાથી આંતરડા ચોખ્ખા થશે. મળ સાવ સાફ આવશે અને દેહની અનાવશ્યક ગરમીનો નાશ- નિકાલ થશે.
વરાળ યંત્ર દ્વારા ગુલાબના ફૂલોમાંથી સુગંધિત તેલ-અત્તર કાઢી લીધા પછી બાકી રહેતું પાણી તે જ ગુલાબજળ. ગ્રીષ્મની તીવ્ર ગરમી તથા ઉષ્ણ, તીક્ષ્ણ, તીખાં તળેલા આહાર દ્રવ્યોના અધિક સેવનથી પિત્તનો પ્રકોપ અને પિત્તજન્ય રોગો પણ થાય છે.
ગુસ્સાથી પણ પિત્ત વધે છે. આવા રોગોમાં જેવા કે લોહીનું ઊંચું દબાણ, ચક્ષુદાહ, નસકોરી ફૂટવી, ચામડીના રોગો, અળાઈ, છાતીમાં દાહ, અનિદ્રા વગેરે પિત્તજન્ય વ્યાધિઓમાં ગુલાબજળ ખૂબ જ સહાયક ઔષધ બને છે. બહેનો એે સાકરથી ત્રણ ગણું ગુલાબજળ લઈ ધીમા તાપે ચાસણી બનાવી શરબત તૈયાર કરવું. ગ્રીષ્મની ગરમીથી રાહત મેળવવા ગુલાબનું શરબત ખૂબ જ સહાયક બને છે.
ઉનાળાની ગરમીમાં સ્કીન પર અળાઈ, રેશીઝ વગેરે થતાં હોય છે. આવા સંજોગોમાં નહાવાના પાણીમાં તાજી ગુલાબની પત્તીઓ નાંખીને સ્નાન કરવાથી અળાઈ મટે છે અને ત્વચાને શીતળતા પ્રદાન થાય છે. એટલું જ નહીં, ત્વચા મુલાયમ અને સુગંધિત બને છે.
ગુલાબનાં ફૂલની પત્તીઓને સુકવીને કે પછી તાજી વાટીને ફેસ પેકમાં ઉપયોગ માટે વાપરી શકાય છે. હેર ઓઈલ બનાવતી વખતે તેમાં સુકાયેલી નાની કળીઓ અને ફૂલોની પત્તીઓને નાખીને ઉકાળવાથી તેલ સુગંધિત બને છે. ઘણાબધા સૌંદર્ય પ્રસાધનોમાં ગુલાબનો ઊપયોગ કરવામાં આવે છે. ગુલાબજળ એ સૌથી વધુ પ્રચલિત સૌંદર્ય પ્રસાધન છે. ગુલાબજળનો ઊપયોગ ફેસપેકની મેળવણી માટે તથા વેક્સિંગ-ફેશિયલ બાદ ત્વચા પર તેની સુધિંગ ઇફેક્ટને કારણે કરવામાં આવે છે.
ગુલાબજળ એ ગુલાબની પાંદડીઓને પાણીમાં ઉકાળી અને અત્તર બનાવવાની પ્રક્રિયા દરમ્યાન મળતી બાયપ્રોડક્ટ છે. ૨૦ કિલો જેટલા ગુલાબનાં ફુલોને પાણીમાં ઉકાળી તેના પર જે તૈલી પદાર્થ તરવા લાગે છે તે ગુલાબનું અત્તર હોય છે. ૨૦ કિલો ફુલ ઉકાળતાં માત્ર ૧૦-૧૧ ગ્રામ અત્તર નીકળે છે. ઉપરથી અત્તર તારવી લીધા બાદ જે પાણીમાં ગુલાબ ઉકાળ્યા હોય તે પાણી ‘ગુલાબજળ’ તરીકે વપરાય છે.
ગુલાબના ફૂલ મોઢા સંબંધી રોગોમાંથી મુક્તિ અપાવે છે. આ માથામાં પહોચેલી ઈજાને પણ ઠીક કરે છે. ગુલાબમાંથી બનેલા ગુલકંદનું સેવન ગર્મીમાં ફાયદાકારક છે. ટ્યુબરક્લોસિસ એટલે ટીબીના ઈલાજમાં પણ આ લાભકારી હોય છે.
પેટ સંબંધી રોગોમાં પણ આ ફાયદાકારક છે.
લીવર રોગોમાં રામબાણ છે. ગુલાબના ફૂલનો ઉપયોગ બળીયા ના ઈલાજમાં પણ કરવામાં આવે છે. જો તમને જલ્દી થાક લાગે છે, તો ગુલાબ ફૂલ નો ઉપયોગ કરો. થાક દૂર કરવા માટે 10 થી 15 ગુલાબની પાંખડી પીસી લો. તેમાં ચંદનના તેલનુ એક ટીપુ નાખો અને શરીરની મસાજ કરો.
લાલ ગુલાબના ફૂલો આપણી શક્તિમાં વધારો કરે છે. તે એડ્રેનલ ગ્રંથિને અસર કરે છે. ગુલાબના રસનો સ્વાદ તીક્ષ્ણ, સરળ, કડવો અને મધુર હોય છે. ગુલાબનો ઉપયોગ કરવાથી હૃદય, મન અને પેટની શક્તિ પણ વધે છે. ઉનાળાની ઋતુમાં સનસ્ટ્રોકથી બચવા માટે ગુલાબનાં ફૂલો ખૂબ જ ફાયદાકારક છે. 10 ગુલાબની પાંખડી પીસીને એક ગ્લાસ પાણીમાં નાખો. હવે આ પાણીમાં એક સાફ કપડું પલાળી લો અને નિચોવી લો. કાઢેલા કાપડને માથા પર મૂકો. આ સિવાય ગુલાબ ના ગુલકંદનું સેવન કરવાથી આખા શરીરને ઠંડક મળે છે અને તે ટાળી શકાય છે.
ગુલાબના ફૂલો પોતાને દ્વારા એક સારા નર આર્દ્રતા છે. ગુલાબની પાંખડીઓ એન્ટીબેક્ટેરિયલ ગુણધર્મો ધરાવે છે અને પિમ્પલ્સને સૂકવવામાં મદદ કરે છે. એન્ટિસેપ્ટિક સંયોજનની હાજરી ઉપરાંત, ફિનાઇલ ઇથેનોલ, ખીલ સામે ગુલાબજળને અસરકારક બનાવે છે.
રાત્રે મેથીના કેટલાક દાણા પાણીમાં પલાળી રાખો અને ગુલાબજળ ઉમેરીને સારી પેસ્ટ બનાવો. તેને તમારા ચહેરા પર લગાવો, તેને 20 મિનિટ માટે રહેવા દો અને ઠંડા ગુલાબજળથી ધોઈ લો. જો ગરમી, પેટમાં ખલેલ, એસિડિટી વગેરેને લીધે હાથ-પગમાં તકલીફ હોય તો ગુલાબની ચાસણી પીવાથી ફાયદો થશે. આ સિવાય હથેળી માં સનસનાટી થતી હોય તો હથેળી ઉપર ચંદન પાવડર અને ગુલાબજળ લગાવો.