મેથી એક આયુર્વેદિક દવા છે જેનો ઉપયોગ દરેક ઘરના સામાન્ય મસાલાની જેમ થાય છે. મેથીના દાણા પાચનમાં ફાયદાકારક છે. મેથીના દાણાના પાવડરનો ઉપયોગ ઘણા રોગોને દૂર કરવા માટે દવાઓ બનાવવા માટે પૂરક તરીકે થાય છે. મેથી ડાયાબિટીસ, માસિક ચક્ર, જાડાપણું , પેટનું ફૂલવું જેવા રોગોને મટાડવામાં અસરકારક છે.
ભારતમાં સદીઓથી મેથીના પાન અને અનાજનો ઉપયોગ આયુર્વેદિક દવા તરીકે કરવામાં આવે છે. મેથીમાં ઘણા એન્ટીઓકિસડન્ટો અને વિટામિન્સ હોય છે, જેને આપણા સ્વાસ્થ્ય પર સારી અસર પાડે છે. મેથીનો ઉપયોગ જંતુને દૂર કરવા માટે પણ થાય છે. તેમાં નાઇટ્રોજન અને પોટેશિયમ સારી માત્રામાં હોય છે.
મેથીનો ઉપયોગ પુરુષ વંધ્યત્વ, પુરુષ હર્નીઆ , માતાઓમાં દૂધનું ઉત્પાદન, લોહીમાં શર્કરાના સ્તરમાં ઘટાડો, ટેસ્ટોસ્ટેરોન અને પુરુષ કામવાસનામાં વધારો અને બળતરાની સારવારમાં પણ થાય છે. મેથીમાં ઘણા અસરકારક ગુણધર્મો છે, તેમાંથી એક તે મગજને સ્વસ્થ રાખે છે.
મેથી અલ્ઝાઇમર, જેને આપણે સ્મૃતિ ભ્રંશ પણ કહીએ છીએ , તે પાર્કિન્સન રોગના લક્ષણોને ઘટાડે છે અને તેમના દ્વારા થતા નુકસાનથી સુરક્ષિત રાખે છે. મેથીના દાણાના પાવડરનો ઉપયોગ અલ્ઝાઇમર રોગ ઘટાડવામાં મદદ કરે છે તેમજ ઓક્સિડેટીવ તાણ, બળતરા, યાદશક્તિમાં ઘટાડો કરે છે . આને કારણે મેથી સ્વાસ્થ્ય માટે ફાયદાકારક છે.
ડાયાબિટીસ ના દર્દીઓને ઘણી વાર તેમના આહારમાં મેથીના દાણા શામેલ કરવાનું કહેવામાં આવે છે. મેથીમાં બ્લડ સુગર ઘટાડવાના ગુણધર્મો છે. કેટલાક અધ્યયન સૂચવે છે કે મેથીના દાણાના સેવનથી ટાઇપ -2 ડાયાબિટીસ વાળા લોકો માં બ્લડ સુગર નું પ્રમાણ ઓછું થાય છે. દરરોજ મેથીના દાણા માત્ર 5 – 50 ગ્રામ ખાવા જોઈએ. મેથીના દાણા લોહીમાં ખાંડની માત્રાને અંકુશમાં રાખે છે અને ઇન્સ્યુલિનની સંવેદનશીલતા સુધારે છે.
ડાયાબિટીસવાળા લોકોમાં મેથીનો ઉપયોગ પેશાબમાં સુગરની માત્રા ઘટાડે છે. સ્ત્રીઓ માસિક સ્રાવ સમયે અસહ્ય પીડાથી પીડાય છે. મેથીના દાણા તેનાથી મુક્તિ મેળવવા માટે અસરકારક રીતે કાર્ય કરે છે. જો મેથી પાવડરનો ઉપયોગ માસિક સ્રાવના ત્રણ દિવસ પહેલા કરવામાં આવે તો આ સમસ્યાથી બચી શકાય છે. વળી, માસિક સ્રાવને લગતી અન્ય સમસ્યાઓથી પણ રાહત મળી શકે છે.
સવારે ખાલી પેટ પર પલાળેલી મેથી ખાવાથી વજન ઓછું થાય છે. મેથીના દાણા શરીરમાં ચરબી જમા થવા દેતા નથી. મેથીમાં હાજર દ્રાવ્ય રેસા પેટના ફૂલવામાં ઘટાડો કરી શકે છે, જે ભૂખ અને વજન ઘટાડવામાં મદદ કરે છે. મેથી આપણી પાચકશક્તિ વધારવામાં મદદ કરે છે. આજકાલ ખાવા-પીવાની રીતથી પાચકશક્તિ સતત બગડતી જાય છે. તેનાથી બચવા માટે મેથીનું સેવન કરવું એ સારો ઉપાય છે. તેમાં ઘણાં ફાઇબર અને સારી માત્રામાં એન્ટીઓકિસડન્ટ હોય છે.
મેથીનો ઉપયોગ ચા તરીકે કરવાથી આપણે અપચો, કબજિયાત, એસિડિટી, ગેસ અને પેટમાં દુખાવો જેવી સમસ્યાઓ દૂર કરી શકીએ છીએ.જો તાવથી પીડિત છો, તો મેથી, મધ અને લીંબુના રસનું મિશ્રણ લેવું જોઈએ. આ શરીરના અતિશય તાપમાન અને નબળાઈને દૂર કરવામાં મદદ કરશે. આ સાથે, તે કફ અને ગળાની સમસ્યા દૂર કરવામાં પણ મદદ કરે છે.
મેથી સ્તનપાનનું ઉત્પાદન અને નવજાત શિશુમાં વજન વધવાના દરમાં વધારો કરી શકે છે. સ્તનપાન કરાવતી મહિલાઓ એ મેથીનું સેવન કરવું જોઈએ, જેના કારણે સ્તનોમાં દૂધનું પ્રમાણ વધે છે. મેથી ત્વચા માટે પણ ફાયદાકારક છે. તેમાં મ્યુસિલેજ છે તે એક ચીકણો પોષકતત્વ છે જે ત્વચાને શુષ્કતા સામે રક્ષણ આપે છે.
ચહેરા પર મેથીની પેસ્ટ લગાવવાથી તે ચહેરાના ડાઘોને દૂર કરે છે અને તમારા રંગને વધારે છે. તે સૈપોનિનના સંપર્ક પછી ત્વચાના કોષોમાં થતો સોજો ઘટાડવામાં પણ મદદ કરે છે. તે આપણા શરીરમાં હાજર હાનિકારક બેક્ટેરિયા દૂર કરવામાં મદદ કરે છે. તેમાં હાજર ફાઇબર દ્રાવ્ય છે જે સરળતાથી પચાવી શકાય છે.
મેથીની પેસ્ટનો ઉપયોગ ખોપરી ઉપરની ચામડી સાફ કરવા માટે થાય છે. ખોપરી ઉપરની ચામડી અને વાળ પર તાજી મેથીની પેસ્ટ લગાવો અને 20 મિનિટ માટે મુકો. પછી તેને કોઈ પણ શેમ્પૂ વગર પાણીથી ધોઈ લો. આ વાળના સ્વાસ્થ્યને પ્રોત્સાહન આપી શકે છે અને વાળ ખરતા અટકાવી શકે છે. મેથીના દાણા, મગની દાળ, શિકાકાઈ, લીંબુની છાલ અને કરી પાંદડા સમાન પ્રમાણમાં લો. તેને વાળ ક્લીનર તરીકે વાપરી શકાય છે.